Η Υλιστική διατύπωση του Θεού

Η αντιπαράθεση για την ύπαρξη του θεού συνεχώς τροφοδοτείται με ένταση και τίποτε δεν δείχνει να οδηγείται σε συμπεράσματα. Αντιθέτως η πορεία της συζήτησης δείχνει τη διάθεση βίας και απαξίωσης των διαφωνούντων από τις δύο πλευρές. Η μία πλευρά ισχυρίζεται πως υπάρχει θεός και η άλλη πως δεν υπάρχει. Τα επιχειρήματα και των δύο πλευρών παρουσιάζουν κενά δίνοντας χώρο για θέσεις άμυνας και ενέργειες αντεπίθεσης. Και οι δύο πλευρές επικαλούνται έναν δικό τους «ορθολογισμό» και μία δική τους «κοινή λογική». Εάν το ερώτημα παραμείνει εκεί που είναι, μάλλον η αντιπαράθεση δεν θα λύσει κανενός τις απορίες. Εάν όμως αλλάξουμε το ερώτημα, μπορούμε να συζητήσουμε ίσως περισσότερο διεξοδικά. Τι ερώτημα όμως θα μπορούσε να μας κρατήσει στον κύκλο της συζήτησης με φιλική διάθεση και σκοπό την επίδοση ικανοποιητικών απαντήσεων;

Ίσως, αντί το ερώτημα να είναι εάν «υπάρχει θεός» ήταν «τι είναι θεός» τότε θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε λιγότερο δογματικές απόψεις και ο προβληματισμός μας γίνει πηγή θεωριών που θα χρειαστεί να εξετάσουμε.

Γιατί όμως να τεθεί αυτό το ερώτημα;

Η απάντηση είναι επειδή από τη μία πλευρά, την πλευρά του «υπάρχει», υπάρχει ήδη μία θεώρηση σε αυτή τη βάση και από την άλλη έχει τεθεί από αυθεντίες που όλοι σεβόμαστε η άποψη πως ο θεός είναι δημιούργημα της ανθρώπινης φαντασίας. Και εφόσον είναι δημιούργημα, άρα υπάρχει, πρέπει να διερωτηθούμε ποιό και τι είναι αυτό το δημιούργημα.

Τι είναι λοιπόν ο θεός;

Έχουμε απαίτηση, ως σκεπτόμενοι, να οδηγούμε τις απαντήσεις μέσα από διαδρομές που έχουν ανοίξει η επιστήμη και η φιλοσοφία. Το αντικείμενο είναι κυρίως φιλοσοφικό, αλλά ίσως βρούμε να συναντιούνται οι δρόμοι της επιστήμης με τους δρόμους της φιλοσοφίας και κάπου να διασταυρώνονται και κάπου να πηγαίνουν παράλληλα.

Πριν προβληματιστούμε τι είναι «ο θεός» ας ορίσουμε τι είναι «θεός», γιατί άλλο εννοείται από τους ακόλουθους της Βίβλου  και άλλο από την Ελληνική παράδοση, την Κελτική, την Κινεζική, την Ινδική και άλλο από απομονωμένες μικρές κοινωνίες.

Μία κοινή ιδιότητα είναι η ανωτερότητα σε σχέση με τον άνθρωπο. Κοινή ομολογία όλων μας είναι πως αντιλαμβανόμαστε πραγματικότητες των οποίων η λειτουργίες και οι επιδράσεις βρίσκονται ή βρίσκονταν στο παρελθόν έξω από τον έλεγχο του ανθρώπου, της ανθρωπότητας, και ειδικά έξω από τον έλεγχο του ανθρώπου ως ατόμου. Παραδείγματα βρίσκουμε στα φυσικά φαινόμενα και σχήματα αλλά και κοινωνικές δομές με τις πρακτικές και συμπεριφορές των. Αυτά τα παραδείγματα έγιναν αντικείμενα μελέτης και σπουδής με απαραίτητη τη συγκέντρωση γνώσης γύρω από αυτά. Επόμενο ήταν να αναδειχθούν άτομα που ασχολούνται με τα αντικείμενα και στα αντικείμενα να αποδοθεί ταυτότητα. Κάθε ταυτότητα έχει πρώτα πρώτα μία ονομασία. Η αναγκαιότητα μεταφοράς της γνώσης απέδωσε οντότητες με πρόσωπο, προσωπικότητα, και συμπεριφορά στα αντικείμενα με όνομα και είτε από καλλιτεχνική διάθεση είτε επειδή όπως λέμε «μία εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις», έτσι και οι «οντότητες» ορίστηκαν για να διευκόλυνουν την αναφορά στα πραγματικά αντικείμενα και την σπουδή των. Αυτές οι οντότητες, αποτελώντας μία κατηγορία πραγμάτων με κοινές ιδιότητες, απόκτησαν και έναν όρο που τις προσδιορίζει, και αυτός ο όρος είναι η λέξη «θεός». Τα άτομα δε, που αφοσιώνονταν στη σπουδή των πραγμάτων ορίζονταν από την λέξη «ιερέας».

Μια επίσης κοινή ομολογία είναι ότι η ζωή (και η διατήρησή της) ευδοκιμεί με την συμπαράσταση κάποιων υποστάσεων και συγκυριών. Και πάλι παραδείγματα βρίσκουμε σε φυσικά φαινόμενα, φυσικούς σχηματισμούς και κοινωνικές συμπεριφορές ή πρακτικές. Ένα δάσος, ένας ποταμός, η θάλασσα, αλλά και η κοινωνία, οι αρετές, η γνώση, η νομοθεσία, οι τέχνες, η άμυνα είναι μερικές υποστάσεις που στηρίζουν τη ζωή, πολλές φορές την δημιουργούν κιόλας από το μηδέν. Η Δήμητρα, ο Άρης, η Αθήνα είναι τα ονόματα μερικών υποστάσεων που στηρίζουν τη συνέχεια και ευδοκίμηση της ζωής. Έχουν την θέση ορισμών που αναφέρονται σε χειροπιαστά καθημερινά πράγματα όπως η γεωργία, οι πολεμικές τέχνες και η επιστήμη αντίστοιχα.

Είναι σαφές λοιπόν ότι η λέξη «θεός» αποτελεί συμβολισμό και αναφέρεται σε κάτι υπεράνω του ανθρώπου και σε κάτι που υποστηρίζει τη ζωή.

Στη βάση αυτού του αποφθέγματος μπορεί να τοποθετηθεί όποια συζήτηση και διερεύνηση απόψεων όπως «Υπάρχουν υποστάσεις υπεράνω του ανθρώπου» και «Υπάρχουν υποστάσεις που στηρίζουν τη ανθρώπινη ζωή»

Η λογοτεχνία, που είναι μέρος κάθε πολιτισμού, έχει την αρχή της στην ενασχόληση με αυτού του πεδίου την θεματολογία. Ερωτηματικά όπως, «τι είμαστε», «πως προκύψαμε», «τι αξίζει σε αυτό που αντιλαμβανόμαστε» είναι η πηγή της ανθρώπινης έμπνευσης και δημιουργικότητας. Είναι σαφής η χρησιμότητα της «τέχνης του λόγου» και η συμμετοχή της στην εξέλιξη του ανθρώπινου μυαλού, ατομικά και συλλογικά. Έργα της λογοτεχνίας είναι και οι θρησκευτικές διατυπώσεις. Ένα τέτοιο έργο είναι και η Βίβλος. Το έργο αυτό έχει γραφτεί με τέτοιο τρόπο, ούτως ώστε να απομνημονεύεται με σχετική ευκολία. Είναι γεμάτο με συμβολισμούς για πληροφορίες που είναι εντυπωσιακό το πως ήταν γνωστές εκείνη την εποχή. Η εικασία ότι υπήρχαν αναπτυγμένοι πολιτισμοί πριν από την γνωστή μας έως τώρα ιστορία, δίνει μία εξήγηση και πιθανόν οι πληροφορίες για τη δημιουργία του σύμπαντος και τα στάδια εξέλιξης της ζωής να μεταφέρθηκαν από τις αιωρούμενες παραδόσεις εκείνων των πολιτισμών. Οι ανακρίβειες που περιέχει μπορούν να αιτιολογηθούν από την πρωτόγονη εκείνη περίοδο. Παραδείγματος χάριν, τοποθετεί την εμφάνιση των ερπετών μεταγενέστερη των πτηνών και των θηλαστικών, ενώ σήμερα γνωρίζουμε πως και τα πτηνά είναι άμεσοι απόγονοι των δεινοσαύρων και τα πρώτα θηλαστικά προέκυψαν από μεταλλάξεις των ερπετών που απέμειναν από κάποια μεγάλη καταστροφή. Αυτές οι ανακρίβειες δεν αφαιρούν αξία από το έργο. Η Βίβλος έχει την θέση «προπαίδειας» για τα παιδιά που μεγαλώνοντας πληροφορούνται πως το σύμπαν, η Γη, η ζωή δεν υπήρχαν πάντα, αλλά προέκυψαν από κατανοητές φυσικές διαδικασίες.. δεν εκπλήσσεται το παιδί ακούγοντας πρώτη φορά την πραγματικότητα, αλλά στη βάση του παραμυθιού τοποθετεί την επιστημονική γνώση και την κάνει κτήμα του.

Ωραία παραμύθια φτιάχτηκαν και στον χώρο των δικών μας προγόνων, των αρχαίων Ελλήνων.

Δεν είναι άραγε πολύ ωραίο παραμύθι η ιστορία που συμβολίζει το γεγονός πως πριν οργανωθούν οι κοινωνίες, ότι συνέβαινε, όποια εμπειρία αποκτούσαν οι άνθρωποι χανόταν γιατί δεν υπήρχε η καταγραφή της; .. δεν υπήρχε σύστημα να συγκεντρώνει τη γνώση και να την μεταφέρει στις επόμενες γενεές. Αυτή η αλήθεια έγινε μία ιστοριούλα όπου ο Χρόνος (Κρόνος) έτρωγε τα παιδιά του. Ότι «γεννούσε» η ροή των πραγμάτων χανόταν. Αυτό σταμάτησε με τη γέννηση του Δία, του συμβόλου της κοινωνίας, του «γενάρχη» των πολιτισμένων ανθρώπων που οργάνωσαν κοινωνίες και άρχισε κάθε εμπειρία να καταγράφεται και να μεταφέρεται στις επόμενες γενεές και σε άλλες κοινωνίες.

Ο Θεός της Βίβλου λοιπόν είναι ο συμβολισμός του σύμπαντος, όλων των εξελίξεων, όλων των φυσικών νόμων που καθορίζουν ότι υπάρχει πραγματικά, είναι έργο του ανθρώπινου πνεύματος που βλέπει πως τα πάντα στο ορατό σύμπαν συνδέονται και αλληλεπιδρούν.